ΝΟΜΟΘΕΤΙΚΕΣ ΚΑΙ ΑΛΛΕΣ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ - ΣΥΝΕΔΡΙΑ

29.04.2020 - ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ ΕΠΙΤΡΟΠΗ: ΠΑΝΔΗΜΙΑ COVID-19

 Ι.Έκδοση Ερμηνευτικών Κατευθυντήριων Γραμμών σχετικά με τους
  Κανονισμούς της Ε.Ε. για τα δικαιώματα των επιβατών στο πλαίσιο

  της εξελισσόμενης κατάστασης με την πανδημία Covid-19

[βλ. https://ec.europa.eu/transport/sites/transport/files/legislation/c20201830_el.pdf]

Οι επιβάτες και ο Ευρωπαϊκός κλάδος των μεταφορών πλήττονται σοβαρά με την έξαρση της νόσου Covid-19 εν όψει των ανασχετικών μέτρων των Αρχών, όπως ταξιδιωτικοί περιορισμοί, οι αποκλεισμοί και οι ζώνες καραντίνας. Δεδομένης της άνευ προηγουμένου κατάστασης που βιώνει η Ευρώπη λόγω της έξαρσης της πανδημίας, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή εξέδωσε κατευθυντήριες γραμμές με σκοπό την αποσαφήνιση των δικαιωμάτων των επιβατών που ταξιδεύουν αεροπορικώς, σιδηροδρομικώς, με λεωφορείο ή με πλοίο και των αντιστοίχων υποχρεώσεων των μεταφορέων.

Οι ισχύοντες Ευρωπαϊκοί Κανονισμοί περιέχουν συγκεκριμένες διατάξεις, οι οποίες παρέχουν στους επιβάτες το δικαίωμα να επιλέξουν μεταξύ της επιστροφής των χρημάτων τους που αντιστοιχούν στο κόστος του εισιτηρίου και της μεταφοράς με άλλο δρομολόγιο. Όσον αφορά την μεταφορά με άλλο δρομολόγιο, οι περιστάσεις της έξαρσης της πανδημίας ενδέχεται να επηρεάζουν το δικαίωμα επιλογής της μεταφοράς με άλλο δρομολόγιο «το ταχύτερο δυνατό» λόγω αδυναμίας των μεταφορέων να μεταφέρουν τον επιβάτη με άλλο δρομολόγιο, που επιθυμεί εντός συντόμου χρονικού διαστήματος. Επιπλέον, ενδέχεται να μην είναι σαφές, για ορισμένο χρονικό διάστημα, το πότε θα καταστεί δυνατή η μεταφορά με άλλο δρομολόγιο όταν λ.χ. ένα κράτος-μέλος αναστέλλει τις πτήσεις ή σταματά τα τρένα, τα λεωφορεία, τα πούλμαν ή τα πλοία που έρχονται από ορισμένες χώρες. Αποτέλεσμα της κατάστασης αυτής είναι το δικαίωμα επιλογής της μεταφοράς με άλλο δρομολόγιο να καθυστερήσει σημαντικά και σε μια τέτοια περίπτωση ο επιβάτης να προτιμά την επιστροφή του αντιτίμου του εισιτηρίου.

Οι Κανονισμοί της Ε.Ε. για τα δικαιώματα των επιβατών δεν καλύπτουν περιπτώσεις κατά τις οποίες οι επιβάτες δεν μπορούν να ταξιδέψουν ή επιθυμούν να ματαιώσουν ένα ταξίδι με δική τους πρωτοβουλία. Το κατά πόσο ένα επιβάτης λαμβάνει επιστροφή χρημάτων ή όχι στις περιπτώσεις αυτές εξαρτάται από τον τύπο του εισιτηρίου και τους όρους και προϋποθέσεις που αναφέρονται σε αυτό. Διάφοροι μεταφορείς προσφέρουν κουπόνια στους επιβάτες που δεν επιθυμούν ή δεν του επιτρέπεται πλέον να ταξιδέψουν ως αποτέλεσμα της έξαρσης της νόσου Covid-19. Οι επιβάτες μπορούν να χρησιμοποιούν αυτά τα κουπόνια για κάποιο άλλο ταξίδι εντός χρονικού πλαισίου που καθορίζεται από τον μεταφορέα.

Σε ορισμένες περιπτώσεις έχουν θεσπισθεί από τα κράτη-μέλη ειδικοί εθνικοί κανόνες στο πλαίσιο της έξαρσης της πανδημίας, οι οποίοι επιβάλλουν στους μεταφορείς την υποχρέωση να επιστρέφουν στους επιβάτες το αντίτιμο του εισιτηρίου ή να τους χορηγούν κουπόνι σε περίπτωση που ο επιβάτης δεν μπορέσει να επιβιβασθεί σε πτήση που έχει πραγματοποιηθεί. Τέτοιου είδους εθνικά μέτρα δεν εμπίπτουν στο πεδίο εφαρμογής των Κανονισμών της Ε.Ε. για τα δικαιώματα των επιβατών. 

ΙΙ.Δικαιώματα των επιβατών αεροπορικών μεταφορών
ειδικώτερα (Κανονισμός ΕΚ Νο. 261/2004):

Ο Ευρωπαϊκός Κανονισμός 261/2004 δεν περιέχει ειδικές διατάξεις με πληροφορίες για περιπτώσεις διαταραχών του ταξιδιού (travel disruptions). Ωστόσο, τα δικαιώματα αποζημίωσης σε περίπτωση ματαίωσης πτήσεων συνδέονται με την παράλειψη έγκαιρης ειδοποίησης εκ μέρους του αερομεταφορέα. Πιο συγκεκριμένα:

ΙΙ.1.Δικαίωμα σε επιστροφή του αντιτίμου του εισιτηρίου ή
μεταφορά με άλλη πτήση (right to reimbursement or re-routing)
Σε περίπτωση ματαίωσης πτήσης από τις αεροπορικές Εταιρίες (ανεξαρτήτως αιτίας) το άρθρο 5 του Κανονισμού υποχρεώνει τον πραγματικό αερομεταφορέα να παρέχει στον επιβάτη την δυνατότητα να επιλέξει μεταξύ (α)επιστροφής χρημάτων, (β)μεταφοράς με την ταχύτερη δυνατή πτήση ή (γ)μεταφοράς με άλλη πτήση σε μεταγενέστερη ημερομηνία που εξυπηρετεί τον επιβάτη.

Όσον αφορά το δικαίωμα επιστροφής χρημάτων, στις περιπτώσεις που ο επιβάτης έχει κάνει κράτηση θέσης στην πτήση μετάβασης και στην πτήση επιστροφής χωριστά και ματαιώνεται μόνο η πτήση μετάβασης, ο επιβάτης δικαιούται επιστροφή χρημάτων μόνο για την ματαιωθείσα πτήση. Ωστόσο, εάν η πτήση μετάβασης και η πτήση επιστροφής αποτελούν μέρος της ίδιας κράτησης, ακόμη κι αν εκτελούνται από διαφορετικούς αερομεταφορείς, θα πρέπει να παρέχονται στους επιβάτες δύο επιλογές σε περίπτωση ματαίωση της πτήσης μετάβασης, ήτοι αποζημίωση για το σύνολο του εισιτηρίου (δηλ. για αμφότερες τις πτήσεις) ή μεταφορά με άλλη πτήση όσον αφορά την πτήση μετάβασης. Όσον αφορά την μεταφορά με άλλη πτήση «η συντομότερη δυνατή πτήση» ενδέχεται, υπό τις περιστάσεις της έξαρσης της πανδημίας, να συνεπάγεται σημαντική καθυστέρηση λόγω της υψηλού βαθμού αβεβαιότητας που επηρεάζει την εναέρια κυκλοφορία .

Κατά την εφαρμογή του άρθρου 5 του Κανονισμού θα πρέπει να λαμβάνονται υπόψη οι ως άνω ειδικές περιστάσεις.

ΙΙ.2.Δικαίωμα φροντίδας (right to care)
Σύμφωνα με το άρθρο 9 του Κανονισμού στους επιβάτες που θίγονται από ματαίωση πτήσης πρέπει να προσφέρεται επίσης δωρεάν φροντίδα από τον πραγματικό αερομεταφορέα. Η φροντίδα αυτή συνίσταται σε γεύματα και αναψυκτικά αναλόγως του χρόνου αναμονής τους, διανυκτέρευση σε ξενοδοχείο, εφόσον αυτό είναι αναγκαίο, και μεταφορά στο κατάλυμα. Επιπλέον, οι αερολιμένες πρέπει να παρέχουν βοήθεια σε επιβάτες με αναπηρία ή με μειωμένη κινητικότητα σύμφωνα με τον Κανονισμό 1107/2006.

Το δικαίωμα φροντίδας παύει να ισχύει σε περίπτωση που ο επιβάτης επιλέξει την επιστροφή του πλήρους αντιτίμου του εισιτηρίου ή την μεταφορά του με άλλη πτήση σε μεταγενέστερη ημερομηνία που τον εξυπηρετεί. Το δικαίωμα φροντίδας υφίσταται μόνο κατά το χρονικό διάστημα κατά το οποίο οι επιβάτες πρέπει να αναμένουν την μεταφορά τους με άλλη πτήση το νωρίτερο δυνατό. Πρόθεση του Κανονισμού είναι η ικανοποιητική κάλυψη των αναγκών των επιβατών κατά την αναμονή της πτήση επιστροφής τους ή της μεταφοράς τους με άλλη πτήση. Ο αερομεταφορέας οφείλει να εκπληρώσει την υποχρέωση φροντίδας ακόμη και αν η ματαίωση της πτήσης οφείλεται σε έκτακτες περιστάσεις.

II.3.Δικαίωμα σε αποζημίωση (right to compensation)
Ο Κανονισμός 261/2004 προβλέπει επίσης κατ’ αποκοπή αποζημίωση σε ορισμένες περιπτώσεις. Αυτό δεν ισχύει για ματαιώσεις που πραγματοποιούνται με προειδοποίηση 14 τουλάχιστον ημερών ή όταν η ματαίωση έχει προκληθεί από «έκτακτες περιστάσεις» οι οποίες δεν θα μπορούσαν να αποφευχθούν ακόμα και αν είχαν ληφθεί όλα τα εύλογα μέτρα.

Η Επιτροπή θεωρεί ότι, σε περίπτωση που οι δημόσιες αρχές λαμβάνουν μέτρα για τον περιορισμό της πανδημίας Covid-19, τα μέτρα αυτά από τη φύση τους και την προέλευσή τους δεν είναι εγγενή στη συνήθη άσκηση της δραστηριότητας των αερομεταφορέων και είναι εκτός του πραγματικού τους ελέγχου. Βάσει του άρθρου 5 παράγραφος 3 δεν υφίσταται δικαίωμα αποζημίωσης, υπό την προϋπόθεση ότι η εν λόγω ματαίωση «προκαλείται» από έκτακτες περιστάσεις, οι οποίες δεν θα μπορούσαν να αποφευχθούν ακόμη και αν είχαν ληφθεί όλα τα εύλογα μέτρα. Η προϋπόθεση αυτή θα πρέπει να θεωρείται ότι πληρούται σε περίπτωση που οι δημόσιες αρχές είτε απαγορεύουν ρητά ορισμένες πτήσεις είτε απαγορεύουν την κυκλοφορία προσώπων κατά τρόπο που αποκλείει, de facto, την εκτέλεση της εν λόγω πτήσης. Η προϋπόθεση αυτή μπορεί επίσης να πληρούται, όταν η πτήση ματαιώνεται υπό περιστάσεις κατά τις οποίες η αντίστοιχη κυκλοφορία προσώπων δεν απαγορεύεται πλήρως, αλλά περιορίζεται στα πρόσωπα που τυγχάνουν παρεκκλίσεων (για παράδειγμα υπηκόους ή κατοίκους του οικείου κράτους).


ΙΙΙ.Δικαιώματα επιβατών στις θαλάσσιες και
     εσωτερικές πλωτές μεταφορές (Κανονισμός ΕΕ Νο. 1177/2010)

ΙΙΙ.1.Δικαίωμα ενημέρωσης
Όπως προβλέπεται αναλυτικά στο άρθρο 16 του πιο πάνω Κανονισμού, οι επιβάτες πρέπει να ενημερώνονται για την εκτέλεση, καθυστέρηση ή ματαίωση μιας διαδρομής το συντομότερο δυνατό και σε κάθε περίπτωση το αργότερο 30 λεπτά μετά την προγραμματισμένη ώρα αναχώρησης, όσον αφορά την εκτιμώμενη ώρα αναχώρησης και άφιξης αμέσως μόλις ο μεταφορέας έχει στην διάθεσή του σχετικές πληροφορίες.


ΙΙΙ.2.Δικαίωμα μεταφοράς με άλλο
       δρομολόγιο ή επιστροφής χρημάτων
Σε περίπτωση που ο μεταφορέας αναμένει ευλόγως από την μια υπηρεσία η διαδρομή μεταφοράς επιβατών θα ματαιωθεί ή θα καθυστερήσει να αναχωρήσει από λιμενικό τερματικό σταθμό για διάστημα μεγαλύτερο των 90’ λεπτών, πρέπει να προσφέρει στους επιβάτες επιλογή μεταξύ των δύο πιο κάτω δυνατοτήτων:
(α)μεταφορά με άλλο δρομολόγιο προς τον τελικό προορισμό, υπό συγκρίσιμες συνθήκες μεταφοράς, όπως ορίζεται στην σύμβαση μεταφοράς, το ταχύτερο δυνατό χωρίς επιπλέον κόστος, ή

(β)επιστροφή του αντιτίμου του εισιτηρίου και, εάν συντρέχει περίπτωση, δωρεάν επιστροφή στο αρχικό σημείο αναχώρησης, όπως ορίζεται στην σύμβαση μεταφοράς, το ταχύτερο δυνατό.

Λεπτομέρειες παρέχονται στο άρθρο 18 του Κανονισμού ΕΕ 1177/2010.
Οι διατάξεις ειδικά με την μεταφορά με άλλο δρομολόγιο και την επιστροφή των χρημάτων, καθώς και σχετικά με την αποζημίωση, δεν ισχύει για τα κρουαζιερόπλοια (άρθρο 2.1γ).


ΙΙΙ.3.Δικαίωμα στην παροχή συνδρομής/φροντίδας
        κατά το άρθρο 17 του Κανονισμού 1177/2010
Σύμφωνα με την πιο πάνω διάταξη οι επιβάτες δικαιούνται (α)φροντίδα με την μορφή ελαφρών γευμάτων, γευμάτων ή αναψυκτικών ανάλογα με τον χρόνο αναμονής, (β)παροχή καταλύματος, εφόσον είναι αναγκαία η διανυκτέρευση για μια ή περισσότερες νύκτες ή παραμονή για διάστημα μεγαλύτερο από εκείνο που σχεδίαζε ο επιβάτης με ανώτατο όριο τρεις διανυκτερεύσεις και κόστος 80 Ευρώ ανά διανυκτέρευσης και (γ)μεταφορά στο κατάλυμα και επιστροφή στον τερματικό σταθμό.


ΙΙΙ.4.Δικαίωμα αποζημίωσης
Οι επιβάτες δικαιούνται, χωρίς να χάνουν το δικαίωμα μεταφοράς, να ζητήσουν αποζημίωση από τον μεταφορέα εάν αντιμετωπίζουν καθυστέρηση κατά την άφιξη στον τελικό προορισμό, όπως ορίζεται στην σύμβαση μεταφοράς.  Το ελάχιστο ποσό αποζημίωσης πρέπει να ανέρχεται στο 25% του αντιτίμου του εισιτηρίου για τις διάφορες καθυστερήσεις σε συνάρτηση με την προγραμματισμένη διάρκεια του ταξιδιού. Εάν η καθυστέρηση είναι διπλάσια της διάρκειας, η αποζημίωση ανέρχεται στο 50% του αντιτίμου του εισιτηρίου, όπως ειδικώτερα προβλέπεται στο άρθρο 19 του Κανονισμού 1177/2010.

Το άρθρο 20 παράγραφος 4 του Κανονισμού (ΕΕ) αριθμ. 1177/2010 προβλέπει ορισμένες εξαιρέσεις από το δικαίωμα αποζημίωσης, μεταξύ άλλων, λόγω έκτακτων περιστάσεων.

Η Επιτροπή θεωρεί ότι όταν δημόσιες αρχές λαμβάνουν μέτρα για τον περιορισμό της πανδημίας Covid-19, τα μέτρα αυτά από τη φύση τους και την προέλευσή τους δεν είναι εγγενή στη συνήθη άσκηση της δραστηριότητας των αερομεταφορέων και δεν τελούν πράγματι υπό τον έλεγχό τους.

Το άρθρο 20 παράγραφος 4 απαλλάσσει από την καταβολή αποζημίωσης, υπό τον όρο ότι η ματαίωση «προκαλείται» από έκτακτες περιστάσεις οι οποίες παρεμποδίζουν την εκτέλεση της υπηρεσίας μεταφοράς επιβατών, και οι οποίες δεν θα μπορούσαν να αποφευχθούν ακόμη και αν είχαν ληφθεί όλα τα εύλογα μέτρα.

Η προϋπόθεση αυτή θα πρέπει να θεωρείται ότι πληρούται σε περίπτωση που οι δημόσιες αρχές είτε απαγορεύουν ρητά ορισμένες υπηρεσίες μεταφορών είτε απαγορεύουν την κυκλοφορία προσώπων κατά τρόπο που αποκλείει, de facto, την παροχή της συγκεκριμένης υπηρεσίας μεταφοράς.

Η προϋπόθεση αυτή μπορεί επίσης να πληρούται σε περίπτωση ματαίωσης σε περιστάσεις κατά τις οποίες η αντίστοιχη κυκλοφορία προσώπων δεν απαγορεύεται πλήρως, αλλά περιορίζεται σε πρόσωπα που τυγχάνουν παρεκκλίσεων (π.χ. υπηκόους ή κατοίκους του οικείου κράτους).

Σε περίπτωση που κανένα από τα πρόσωπα αυτά δεν ταξιδέψει, και εφόσον το δρομολόγιο δεν ματαιωθεί το πλοίο/σκάφος θα παραμείνει κενό. Σε τέτοιες περιπτώσεις, είναι ενδεχομένως θεμιτό να μην περιμένει ο μεταφορέας μέχρι την τελευταία στιγμή, αλλά να ματαιώσει εγκαίρως την υπηρεσία μεταφοράς (ακόμη και χωρίς να είναι βέβαιος αν υπάρχουν επιβάτες που έχουν δικαίωμα να ταξιδέψουν), ούτως ώστε να ληφθούν τα κατάλληλα οργανωτικά μέτρα, μεταξύ άλλων και όσον αφορά τη φροντίδα των επιβατών που οφείλει να παρέχει ο μεταφορέας. Στις περιπτώσεις αυτές, και ανάλογα με τις περιστάσεις, μπορεί και πάλι να θεωρηθεί ότι η ματαίωση «έχει προκληθεί» από το μέτρο που έλαβαν οι δημόσιες αρχές. Επίσης, ανάλογα με τις περιστάσεις, αυτό μπορεί να ισχύει και για τα δρομολόγια με κατεύθυνση αντίθετη από την κατεύθυνση των δρομολογίων που επηρεάζονται άμεσα από την απαγόρευση της κυκλοφορίας των προσώπων.

Όταν ο μεταφορέας αποφασίσει να ματαιώσει υπηρεσία μεταφοράς και αποδείξει, ότι η απόφαση αυτή είναι αιτιολογημένη για λόγους προστασίας της υγείας του πληρώματος, η ματαίωση αυτή θα πρέπει επίσης να θεωρείται ότι «έχει προκληθεί» από έκτακτες περιστάσεις.

Οι ανωτέρω εκτιμήσεις δεν είναι και δεν μπορούν να είναι εξαντλητικές διότι άλλες ειδικές περιστάσεις σε σχέση με τη νόσο Covid-19 μπορούν επίσης να εμπίπτουν στο πεδίο εφαρμογής του άρθρου 20 παράγραφος 4.